Toprak yeryüzünü ince bir tabaka halinde örten ve canlılar için son derece önemli olan yaşama faktörlerinden biridir. Topraksız hayat düşünülemez. Toprak şereftir. Toprak namustur. Toprak kutsaldır. Bir karış toprak için tarihte büyük savaşlar olmuştur. Ozanın dediği gibi toprak, en sadık yardır. İnsanlar topraktan yaradılmıştır. Sonunda yine toprak olurlar.
Toprağı bu yönüyle değil de bitkiler için en uygun hale nasıl getirebiliriz. Topraktan daha fazla nasıl yararlanabiliriz. Biraz irdeleyelim.
TOPRAĞIN TARİFİ
Toprak kayaların ve organik maddelerin yüzyıllar boyunca çeşitli etkenlerle parçalanıp ayrışmasıyla meydana gelmiş, içinde geniş bir canlı potansiyeli barındıran, bitkilere durak ve besin sağlayan bir maddedir.
Toprağın verimliliği onu meydana getiren ana materyal olan kayanın barındırdığı besin elementleri ve yapıyı meydana getiren parçacıkların oranına göre farklı bünyede topraklar oluşmuştur. Çeşitli şekilde adlandırılmalarına karşın genellikle kumlu-killi ve tınlı topraklar olarak adlandırılır.
En verimli topraklar; su tutma kapasitesi yüksek, havalanması iyi, organik maddece zengin tınlı topraklardır.
TOPRAK KİMYASI
Genel olarak toprağın kimyasal yapısını ve toprakta oluşan kimyasal olayları inceler. Bu olayların bitkisel üretime etkilerini ortaya koyar.
Toprağın organik ve inorganik bileşenleri, iyon değişimi, pH, topraktaki bitki besin maddeleri ve katıldıkları reaksiyonlar, toprak kimyasının konularından bazılarıdır.
İYON DEĞİŞİMİ
Toprağın en önemli kimyasal özelliklerinden birisidir. Toprağın katı ve sıvı ortamındaki anyon (eksi) ve katyon (artı) geçişmesine iyon değişimi denir. Gübreleme ve başka nedenlerle toprak çözeltisindeki iyon yoğunluğu artarsa, bu iyonlar toprağın katı kısmında tutulur. İyon dengesi sağlanmış olur.
İyon değişimi bitki besleme açısından son derece önemlidir. Besinler bu olayla katı ve sıvı ortamda yer değiştirebilirler. Bitki ihtiyaç duyduğunda bu besinleri rahatça alabilir.
İyonları bağlamak suretiyle tutan ve gerektiğinde bitkinin yararlanabildiği toprak çözeltisine geçmelerini sağlayan öğeler:
Kil mineralleri ve organik madde (humus) tur.
TOPRAĞIN BİLEŞİMİ
Şekilde orta bünyeli ve verimle bir toprağın içerikleri belirtimleştir.
Toprak; katı, sıvı ve gaz kütlelerinden oluşmuştur. Katı kütle inorganik (Kaya) ve organik bölümleri içerir. Sıvı kütle, suyu; gaz kütle ise havayı içerir.
Görüldüğü gibi toprağın bileşiminin yarısı katı madde diğer yarısı da su ve havadan oluşmuştur. Toprak zerrecikleri arasında bulunan boşlukların yarısı hava ve diğer yarısı da su dur. Topraktan azami verim alabilmek için bu boşlukları veya buna yakın boşlukları oluşturmak gerekmektedir. Bunu sağlamak için organik madde kullanmak ve toprağı işlemek gerekir. Böylece iyon değişim kapasitesi artmış olur.
Gübreleme yaparken toprak işlemenin önemi yukarda anlatılan nedenlerden ötürü önem kazanmaktadır.